Çökertme 'Halilim' Türküsünün Hikayesi
Çökertme türküsünün kahramanı olan Halil babası tarafından Van ili , Erciş ilçesi, Bozüyük köyündedir. Ailenin büyükleri önce Van’dan İstanköy’ e gelir ve daha sonra da Bodrum Karabağ’da Bekiroğlu tepesine yerleşirler. Halil’in babası, Demirci Ali usta burada bir çingene kızı ile evlenir ve Halil dünyaya gelir.Halil bir namus meselesinden dolayı kız kardeşini öldürdükten sonra kaçak gezmeye başlar. Sık sık İstanköy’e gitmektedir. Bu gidişlerden birinde düğüne davet edilir. Düğünde iken Halil’i Rumlar ihbar ederler. Yakalatırlar. Sonuçta Halil yedi yıl hapis yatar. Bu olay üzerine Halil Rumlara diş bilemektedir. Hapisten çıkınca da onlara haşin davranır. Böylece Rumlarla Halil arasında bir husumet doğar.
Halil bu arada türküde ‘Çakır Gülsüm’ olarak adlandırılan Hafize adlı kadına ilgi duymaya başlar ve Halil ilk olarak Gülsüm’ü Kara kaya’ da ki bir düğünden zorla kaçırır Gülsüm ve annesi ise o dönemde Bodrum’un yönetiminden sorumlu Çerkes Kaymakam olarak bilinen Ömer Lütfi Bey’in evinde hizmetkarlık yapmaktadır. Türküde adı geçen İbrahim Çavuş, kolculardandır ve Çakır Gülsüm’ ün ilk kocasıdır. Arkadaş olmaları sebebiyle Halil’i devamlı kollamaktadır.
Halil ikinci olarak Gülsüm’ü , Dertlinin Ali’nin Karabağdaki evinden alarak dağa kaldırır. Yalıkavak karşısındaki Güdürde bir in bulur ve Gülsüm’le burada yaşamaya başlar. Bu olaylara kızan kaymakam Ömer Lütfi Bey, Halil’in üzerine Selam oğlu adlı bir kişiyi gönderir. Selam oğlu Halil’i bulur fakat önceden tanıştıkları için kaymakam konusunda Halil’i uyarır. Halil uyarıları dinleyerek buradan kaçar ve Gülsüm’ le birlikte Yalıkavak yakınındaki Çökertmeye gelir. Amacı bir kayıkla adalara kaçmaktır. Rum gemicilerden ‘Kosta Paho’ ( Kos’lu İstanköylü Paho) ile anlaşır. Rumlarla aralarındaki husumetten dolayı Paho, tayfa Andon vasıtasıyla Halil’i Çerkes kaymakam’a ihbar eder. Kaymakamın emriyle denizden kol kayığı ile kolcubaşı Barka’nın Ali harekete geçer. Ayrıca Paho’ nun demir atacağı karaya yakın yerde de jandarma komutanı Ömer Çavuş önceden pusuya
yatırılır. Halil’i adalara götürecek kayık yola çıkar. Paho, Halil’i yakalatabilmek için dalgaları bahane ederek Aspata gitmeyi teklif eder ve deniz durulunca adalara rahat geçebileceklerini söyler. Halil bu teklife inanır. Tekne; Aspat ‘tan Bitez koyuna gelerek Hırsız Yatağı denen yere yakın olarak açıkta demir atar. Akşam olduğunda teknede içki faslı başlar. Paho, Halil ve Gülsüm’ ün içkilerine ‘Balık Ağısı’ denilen bir bitkinin sersemletici zehrini koyar. Bu zehrin etkisi ile Halil ve Gülsüm uykuya dalarlar. Ömer Çavuş kara pusudadır. Paho, Halil ve Gülsüm’ü uyuttuktan sonra demir alır ve teknesini yavaş yavaş kıyıya yanaştırmaya başlar. Ömer Çavuş tam kıyıya yanaşmadan tekneye ateş edilmesi emrini verir. Kurşunların kendisine isabet edeceğinden korkan Paho tekneyi açığa bırakır. Tam bu sırada Kolcu başı Barka’nın Ali de kol kayığı ile Paho’ nun teknesini sarar. Paho Halil’den çekindiği için onu uyandırır. Geçen süre içerisinde Barka’nın Ali tekneye girmiştir. Halil ve Gülsüm sersemlemiş bir vaziyette güverteye çıkartılırlar. Güvertede Halil’in ayağı kayar, Barka’nın Ali Halil’i bacağından yaralar. Halil yaralı bir vaziyette Bodrum’a getirilir ve kaymakamlık binası önünden karaya çıkartılır.
Halk kaymakamlık binası önünde toplanmıştır. O sırada ‘Kel Mülazım’ adı verilen jandarma komutanı ‘Hükümete karşı gelenlerin sonu budur’ gibilerden konuşma yapar Halil yaralı bir vaziyette kaymakamlık binası önünde bulunan bir mahzene atılır. Yaraları tımar edilmez. Burada bir süre acı içinde inler. Daha sonra Ömer Çavuş tarafından boğazına çökülerek öldürülür ve sırtındaki elbiseleriyle birlikte alelacele gömülür. Bu olay üzerine Bodrum’dan ‘Üçlü Saç ayağı’ olarak adlandırılan türkülerin ikincisi olan ‘Çökertme’ yakılır.
Çökertme'den çıktım başım selamet
Bitez yalısına varmadan koptu kıyamet
Arkadaşım İbrahim Çavuş Allahıma emanet
Bitez yalısına varmadan koptu kıyamet
Arkadaşım İbrahim Çavuş Allahıma emanet
Burası da Aspat değil Bitez yalısı
Yüreğime ateş saldı kurşun yarası
Gidelim gidelim Çökertme'ye varalım
Kolcular görürse nerelere kaçalım
Teslim olmayalım yaylım ateş saçalım
Burası da Aspat değil Bitez yalısı
Yüreğime ateş saldı kurşun yarası
Güvertede gezer iken kunduram kaydı
İpek de mendilimi Halilim ürüzgar aldı
Çakır gözlü Gülsüm'ü Çerkes kaymakam aldı
Burası da Aspat değil Bitez yalısı
Yüreğime ateş saldı kurşun yarası
***
Deniz Üstü Köpürür, Muğla Türküleri ve Hikâyeleri (Tasnif ve İnceleme), Yrd. Doç. Dr. Ümral Deveci (Hakemler: Prof. Dr. Namık Açıkgöz ve Prof. Dr. İsmail Görkem), Muğla - 2007 s.247'de eser şu şekilde aktarılmaktadır
Çökertme'den çıktım da (Halil'im)
(aman) Başım selamet
Bitez de yalısına varmadan (Halil'im)
(aman) Koptu kıyamet
Arkadaşım İbram Çavuş Allah'ıma emanet
Burası da Aspat değil (Halil'im)
(aman) Bitez yalısı
Ciğerime ateş saçtı aman kurşun yarası
Güvertede gezer iken aman kunduram kaydı
İpekli mendilimi (Halil'im)
(aman) Özgerler aldı
Çakır gözlü Gülsüm'ümü Çerkez Kaymakam aldı
Burası da Aspat değil (Halil'im)
(aman) Bitez yalısı
Ciğerime ateş saçtı aman kurşun yarası
Gidelim gidelim Halil'im Çökertme'ye varalım
Her tarafı kolcular sarmış nerelere kaçalım
Teslim olmayalım Halil'im aman kurşun sıkalım
Burası da Aspat değil (Halil'im)
(aman) Bitez yalısı
Ciğerime ateş saçtı aman kurşun yarası
Rüştü Gür
Bodrum
Çıktım Kozan'ın Dağı'na Türküsünün Hikayesi
Kars Elinin Maralı Türküsünün Hikayesi
Yıktılar Kalamızı Sürdüler Balamızı Bir Kerkük Türküsü Hikayesi
Sivas Ellerinde Sazım Çalınır Türküsünün Hikayesi
Ey Güzel Kırım Türküsü
Çırpınırdın Karadeniz Bakıp Türk'ün Bayrağına Türküsünün Öyküsü
Harmandalı Türküsü'nün Hikayesi
Karayılan Destanı... Gaziantep Müdafaası Hikayesi
Çökertme 'Halilim' Türküsünün Hikayesi
Çarşambayı Sel Aldı Türküsünün Hikayesi
Eşkiya Dünyaya Hükümdar Olmaz Türküsü
Dersini Almışda Ediyor Ezber Türküsünün Hikayesi
Kırmızı Gül Demet Demet Türküsünün Hikayesi
Aşık Reyhani Hayatı ve Şiirleri
Bodrum Hakimi Türküsü'nün (Bodrumlular Erken Biçer Ekini) Hikayesi
Sefil Baykuş Türküsünün Hikayesi
Gelin Oldum Karabel'in Eline Türküsü'nün Hikayesi
Alıver Anneciğim Alıver Çantamı Asayım Koluma (Kurlar Kışlaları) Türküsünün Hikayesi
Evlerinde Bir İpekten Halı Var Türküsünün Hikayesi
Ne Ağlarsın Benim Zülfü Siyahım Türküsünün Hikayesi
Mektebin Bacaları Türküsünün Hikayesi
Aşkın Ne Derin Yaralar Açtı Ciğerimde Türküsünün Hikayesi
Ceviz Oynamaya mı Geldin Odama Türküsünün Hikayesi
Devrent Deresine Duman Bürüdü Türküsünün Hikayesi
Ağgül Seni Camekanda Görmüşler Türküsünün Hikayesi
Acem Kızı Türküsünün Hikayesi
Edirne'nin Ardı Bağlar Türküsünün Hikayesi
Ahmet Bey'in Bir Küheylan Atı Var Türküsünün Hikayesi
Hey Onbeşli Hikayesi ve Türküsü
Bebek Ağıtı'nın Hikayesi (Avşar Ağıtı Orta Anadolu)
Ormancı Türküsünün Öyküsü
Söyleyin Anama Damda Yatmasın (Şahin Bey) Türküsünün Hikayesi
Muş Ovası Türküsünün Hikayesi
Ezo Gelin Türküsünün Hikayesi
Hey Onbeşli Onbeşli Türküsünün Hazin Hikayesi
Suzan Suzi Türküsünün Hikayesi
Kara Kaş Gözlerin Elmas Türküsünün Hikayesi
Cemal'im Türküsünün Hikayesi
Ordunun Dereleri Aksa Yukarı Aksa Türküsünün Hikayesi
Yemen Türküsü (Burası Muştur Yolu Yokuştur) Hikayesi
Hekimoğlu Türküsünün Hikayesi
Sarı Gelin Türküsünün Hikayesi
Bitliste Beş Minare Türküsünün Hikayesi
Kışlalar Doldu Bugün Uzun Havasının Hikayesi
Hoş Gelişler Ola Mustafa Kemal Paşa Türküsünün Hikayesi
Kapıyı Çalan Kimdir? Türküsünün Hikayesi
Arpa Ektim Biçemedim (Ali Paşa) Türküsünün Hikayesi
Odasına Vardım Gayfe Pişirir Türküsünün Hikayesi
Yürüyorum Dikenlerin Üstünde Türküsünün Hikayesi
İki Keklik Bir Kayada Ötüyor Türküsünün Hikayesi
